7 metod otrzymywania zapachów

Na przestrzeni wieków, wraz z rozwojem technologii produkcji perfum powstało kilka metod otrzymywania olejków eterycznych. Każdy ze sposobów powstał w próbie pochwycenia ulotnych woni. Poznaj główne techniki otrzymywania zapachów, które przez wieki opracowali mistrzowie alchemii, perfumiarstwa i... znawcy nowoczesnych technologii.

Destylacja

Destylacja to jedna z najpowszechniejszych metod otrzymywania zapachu na większą skalę. Dzieli się na trzy rodzaje: destylację parą wodną, suchą destylację i frakcjonowanie.

Destylacja parą wodną przebiega poprzez zagotowanie wody i przepuszczenie pary wodnej przez elementy roślin i płatki kwiatów. Następnie para wodna zawierająca lotne cząsteczki zapachowe ulega skropleniu. Nierozpuszczalny w wodzie olejek zapachowy jest łatwy do odseparowania od skroplonej wody.

Hydrozol, czyli woda zawierająca resztki cząsteczek zapachowych i olejku sprzedawana jest czasami osobno, jako produkt uboczny procesu destylacji. Destylacji parą wodną poddaje się głównie świeże części roślin, takie jak płatki, łodygi i liście, które są odporne na działanie wysokiej temperatury.

Sucha destylacja przebiega w podobny sposób, ale bez udziału pary wodnej. Materiał, w tym przypadku na przykład drzewo lub bursztyn, podgrzewa się bezpośrednio bez substancji pośredniczącej. Dzięki temu uzyskuje się dodatkowe, pożądane nuty zapachowe.

Frakcjonowanie to swojego rodzaju dodatek do procesu destylacji. Pozwala na wydzielenie konkretnych cząsteczek zapachowych w celu modyfikacji zapachu. Usuwając pewne cząsteczki, twórcy perfum mają większą kontrolę nad finalną wonią perfum.

Ekstrakcja

Metoda ekstrakcji jest powszechnym i bardzo ekonomicznym sposobem na uzyskanie olejków eterycznych z części roślin i materiałów pochodzenia zwierzęcego. Płatki kwiatów umieszcza się na perforowanych metalowych płytach zanurzonych w rozpuszczalniku, z reguły eterze dimetylowym lub heksanie, a następnie podgrzewa.

Miksturę składającą się z rozpuszczonych kwiatów, olejków, pigmentów i wosku transportuje się systemem rurek próżniowych do dużego zbiornika, gdzie po odseparowaniu rozpuszczalnika uzyskuje się konkret, półprodukt, którego nazwa pochodzi od francuskiego słowa concrète. Z uwagi na zbyt tępą konsystencję konkret po raz kolejny musi zostać poddany działaniu rozpuszczalnika, tym razem alkoholu etylowego. Alkohol odparowuje się w procesie powtórnej destylacji, otrzymując wysoko skoncentrowany absolut o zapachu bardzo wiernym prawdziwym kwiatom.

Przełomową i stosunkowo nową metodą ekstrakcji, jest użycie nadkrytycznego dwutlenku węgla jako rozpuszczalnika. Ze względu na możliwość zastosowania tego sposobu z użyciem niskiej temperatury, może być wykorzystywany do pozyskania zapachu z delikatnych i wrażliwych na ciepło roślin, a wyodrębniona woń bardzo przypomina zapach świeżych kwiatów. Nadkrytyczny dwutlenek węgla ulatnia się w temperaturze pokojowej bez śladu, dzięki czemu od razu uzyskuje się absolut, a nie konkret, jak w przypadku tradycyjnej ekstrakcji.

Enfleurage, czyli absorpcja

Tej metodzie w całości poświęcony został już inny post. W skrócie, enfleurage polega na uzyskaniu zapachu wyjątkowo delikatnych i wrażliwych na temperaturę kwiatów poprzez pozostawienie ich w zimnym tłuszczu zwierzęcym lub roślinnym. Tłuszcz usuwa się z pomocą alkoholu, który odparowuje, pozostawiając zapachowy absolut.

Maceracja

Maceracja jest procesem podobnym do enfleurage, a czasem nazywanym jego alternatywą na ciepło. Kwiaty lub elementy roślin moczy się w zbiorniku z płynnym tłuszczem, który zanurza się w kąpieli wodnej i podgrzewa do temperatury 50-70 stopni Celsjusza przez 24-48 godzin. Podobnie, jak w przypadku ekstrakcji, półprodukt otrzymany w ten sposób nazywa się konkretem. Konkret rozpuszcza się w alkoholu, który staje się nośnikiem substancji zapachowych.

W produkcji na skalę przemysłową na etapie maceracji do mieszanki kwiatów i tłuszczu dodaje się również substancje chemiczne, które rozpuszczają niepożądane cząsteczki roślinne oraz zapobiegają rozwarstwieniu się półproduktu, dzięki czemu uzyskuje się klarowną ciecz. Najczęściej maceracji poddaje się kwiaty pomarańczy, narcyza, fiołka, róży, akacji lub hiacyntu.

Wytłaczanie

Metodą wytłaczania pozyskuje się olejek zapachowy ze skórek owoców cytrusowych, ponieważ tylko w tym przypadku jest to opłacalne. Olejek wyciska się ręcznie lub mechanicznie, za pomocą prasy. W ten sposób powstaje między innymi olejek pomarańczowy, cytrynowy lub bergamotkowy. Ze względu na niskie koszty produkcji olejki z owoców cytrusowych należą do najtańszych olejków eterycznych.

Dawniej, przed opracowaniem metody destylacji, wytłaczanie było metodą o wiele bardziej popularną. Na ślady jej stosowania natknięto się wielokrotnie podczas wykopalisk w Egipcie. Starożytni Egipcjanie poddawali ręcznemu wytłaczaniu części różnorodnych roślin. Pozyskaną mieszankę wody i olejku zakopywano na kilka miesięcy w ceramicznym naczyniu pośród piasków pustyni. Miało to na celu pozbycie się wody, której małe cząsteczki przedostawały się przez ścianki naczynia, w odróżnieniu od większych cząsteczek olejku. Jeśli mieszanka zostałaby pozostawiona na słońcu, odparowaniu uległyby zarówno woda, jak i olejek eteryczny.

W ten sposób uzyskany został olejek z kwiatu lotosu odnaleziony w grobowcu Tutanchamona, który jeśli wierzyć historycznym przesłankom, zachował swój zapach po 3000 latach zamknięcia w alabastrowym naczyniu umieszczonym w grobowcu.

Metoda headspace

Stosunkowo nowa technika analizy zapachu, opracowana w 1980 roku. Polega na zamknięciu rośliny, owocu lub dowolnego obiektu, który wydziela zapach pod szklaną kopułą podłączoną do komputera. Do wnętrza kopuły tłoczy się specjalny gaz, który przechwytuje cząsteczki zapachowe, które następnie poddawane są analizie i identyfikacji. Dzięki metodzie headspace wytwórca perfum może odtworzyć syntetyczną wersję zapachu w laboratorium.
Jednym z pionierów tej metody był Roman Kaiser, któremu udało się zbadać i scharakteryzować w ten sposób zapach lasu deszczowego.

Scent living

Scent living jest jedną z najciekawszych nowoczesnych metod uzyskiwania zapachów. Zgodnie z opisem Beaty Hoffman w książce „Perfumy”, technika scent living polega na hodowaniu w jednym zamkniętym naczyniu dwóch gatunków roślin, które działają na siebie negatywnie, bądź pozytywnie. W zależności od ich wzajemnej relacji wytwarzają przyjemną, bądź przykrą woń.

Technologia pozyskiwania olejków eterycznych i produkcji perfum przeszła długą drogę: od wytłaczania, maceracji i enfleurage, znanych już w Starożytności do komputerowej analizy zapachu. Przemysł perfumeryjny rozwija się wraz z nowoczesną techniką. Być może niebawem pojawią się nowe, całkowicie przełomowe metody wytwarzania perfum?